W stronę Sochaczewa

Wyjazd do Sochaczewa przekładałem dwa razy. Ostatecznie padło na środę, więc pojechałem w czwartek. Od kilku dni straszyli deszczem i niezbyt ciekawą pogodą w tamtych rejonach, więc zabezpieczyłem się jak to tylko możliwe i z samego rana siedziałem już w samochodzie. Po szybkim szperaniu w podziemiach, chwili pod pałacem w Studzieńcu i pierwszych Nieśmiertelnych ze Słubic dotarłem do Iłowa. Spoczywa tutaj ponad tysiąc żołnierzy poległych w Bitwie nad Bzurą.

Kierując się do samochodu wyniuchałem coś jeszcze. Niepozorny lasek, w zasadzie pojedyncze drzewa na niewielkim wzniesieniu, z którego gdzieniegdzie sterczą pojedyncze nagrobki. Tak, ewangelicki.

Muszę kiedyś siąść i podliczyć, ile takich cmentarzy udało mi się namierzyć. Będzie grubo ponad setkę, może dwie. Spędziłem kolejną chwilę w przetrząsaniu zarośli i pojechałem dalej.

W zasadzie mogłem darować sobie jazdę samochodem i przejść te kilkaset metrów z buta, ale mniejsza. Usypana w 1917 roku przez Niemców mogiła, miejsce spoczynku zarówno ich, jak i Rosjan biorących udział w grudniowych walkach 1914 roku. Na obrzeżach kopca można jeszcze wypatrzeć mało czytelne tablice z nazwiskami. 

Opuszczając okolice Iłowa, przez kolejne kilometry spotykałem się z Nieśmiertelnymi ’39. Przydrożna kwatera w Starych Budach, na środku krzyż wyspawany z elementów lufy działa. Około 225 poległych.

Kolejne kilometry i mała chwila zawahania. Co najpierw?

Droga do cmentarza w Leontynowie chwilami przyprawiała mnie o szybsze bicie serca, bo ostatnie kaprysy pogody miejscami zmieniły ją w tereny bagienne. Dojechałem najbliżej, jak tylko się dało i dalej na piechotę. Białe krzyże pośrodku lasu. Widok niesamowity.

Szybki powrót, następne mogiły i za kilkanaście minut parkowałem już w Juliopolu. Samej skrzynki nie znalazłem, nawet nie zabierałem się za szukanie, bo na współrzędnych zbyt dużo wścibskich ślepi. Trudno.

Tak wyszło, że wczorajsza trasa prowadziła mnie od cmentarza do cmentarza, z tym następnym wiąże się ciekawa historia. Nieopodal Sochaczewa znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy niemieckich poległych w walkach nad Bzurą i Rawką w latach 1914 – 1915.

W sierpniu 1914 roku, armia niemiecka liczyła sześć tysięcy świetnie wyszkolonych czworonożnych żołnierzy, jednym z nich był Held. Na froncie towarzyszył mu opiekun Johan Wennrichem. Pełniąc służbę strażnika, łącznika i sanitariusza, Held ratował rannych na polu walki. Trzydziestego pierwszego maja 1915 roku, podczas ataku gazowego, ocalił życie kilkunastu towarzyszy broni. Kolejny dowód swojej psiej odwagi dał dwunastego czerwca w Żylinie. Wraz z Johanem ratowali nie tylko rannych Niemców. Ratowali również Rosjan. Opiekun Helda zginął od rosyjskiej kuli prawdopodobnie na początku lipca, jego ciało spoczęło w zbiorowej mogile. Wierny Held towarzyszył mu w chwili śmierci, jak i pochówku. Pozostał tam również do końca swojego życia.

Dzięki Werronie i OC baza historii i ciekawostek w mojej głowie została zaktualizowana, więc spokojnie mogłem zabrać się za czyszczenie Sochaczewa.

Nastawiłem się na zdjęcie z mapy większości tamtejszych keszy i jak to często u mnie bywa, skoczyło się na samym nastawieniu. Po porażce z Nieśmiertelnymi, okrężnym spacerze na Staszica 84 i wywołaniu paniki wśród kobitek na piętrze, wspiąłem się na wzgórze zamkowe. Z dołu ruiny cieszyły oko, na miejscu gęba trochę mi się skrzywiła.

Nie mam nic przeciwko szeroko pojętej ochronie zabytków, cieszy mnie sam fakt, że ktoś zadaje sobie choć minimalny trud i dba o to, by historia w kawałku cegły mogła przetrwać jeszcze kilkaset lat wprzód, ale wszystko z umiarem. Mury wyrównane i uzupełnione nowoczesną cegłą, dziedziniec wygląda jak orlik. Nie po mojemu.

Trochę rozczarowany sochaczewską warownią i ponaglany czasem pojechałem dalej. Mała konspira i udało mi się przedrzeć przez teren liceum do miejsca, które niegdyś funkcjonowało, jako cmentarz muzułmański. Tak, muzułmański. W ogóle okolica jakoś pokręcona: liceum, mur najeżony odłamkami butelek, kirkut przez siatkę z jednej strony, z drugiej pozostałości grobowca mułły. Takie multikulti w pigułce. Sam cmentarz zrównany z ziemią do granic przyzwoitości, pozostał jedynie osprejowany fragment baszty tatarskiej.

Kilka skoków przez ogrodzenie, znów chwila konspiracji, przyczajka i wio do samochodu. Zaczynało już kropić, gdy właziłem na teren zrujnowanej cegielni. Napis na murze w delikatny sposób informuje, że można zarobić czymś w łeb i nie wstać.

Zajrzałem w każde możliwe miejsce, znalazłem co miałem znaleźć i pojechałem. Ostatnie tego dnia spotkanie z Nieśmiertelnymi, mycie rąk przed dworkiem w Gawłowie i powrót. Kilkanaście kilometrów dalej wycieraczki nie nadążały zbierać wody.